Od ponad 18 lat w europejskim systemie prawnym funkcjonuje zaświadczenie Europejskiego Tytułu Egzekucyjnego, którego uzyskanie w jednym z państw członkowskich UE, np. w polskim sądzie, pozwala wierzycielowi na wszczęcie egzekucji w innym państwie członkowskim UE i to bez potrzeby przeprowadzenia procedury o stwierdzenie jego wykonalności. Nierzadko bowiem zdarzają się sytuacje, w której dłużnik zawiera np. umowę sprzedaży czy pożyczki, po czym nie płaci należności, zaś jego majątek znajduje się poza granicami kraju. Rodzi to konieczność podjęcia czynności egzekucyjnych za granicą. Istotne jest, aby już w momencie zawarcia umowy zadbać o jej prawidłowe zabezpieczenie tak, by możliwe było uzyskanie w przyszłości zaświadczenia Europejskiego Tytułu Egzekucyjnego. Niniejszy artykuł omawia warunki uzyskania takiego zaświadczenia dla aktu notarialnego, w którym dłużnik poddał się egzekucji, czyli powszechnej formie zabezpieczenia roszczenia (art. 777 § 1 pkt 4 i 5 k.p.c.).

I. ZAŚWIADCZENIE ETE W PRAWIE EUROPEJSKIM I POLSKIM

Zaświadczenie Europejskiego Tytułu Egzekucyjnego („zaświadczenie ETE”) weszło w życie na podstawie rozporządzenia (WE) nr 805/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 21 kwietnia 2004 r. w sprawie utworzenia Europejskiego Tytułu Egzekucyjnego dla roszczeń bezspornych (Dz.U.UE.L.2004.143.15, „rozporządzenie o ETE”). Rozporządzenie o ETE stanowi kompleksową regulację warunków uzyskania zaświadczenia ETE, a także skutków jego wykonania. Warto także wspomnieć, że rozporządzenie o ETE jako rozporządzenie unijne, zgodnie z zasadą „skutku bezpośredniego” obowiązuje w państwach Unii Europejskiej bez konieczności jego uprzedniej implementacji do krajowych porządków prawnych.

Co ważne, jedynym krajem Unii Europejskiej, który nie stosuje rozporządzenia o ETE, jest Dania. Uzyskanie i wykonanie zaświadczenia ETE będzie zatem możliwe w aż 26 krajach UE.

Na poziomie prawa polskiego regulacje dotyczące zaświadczenia ETE znajdziemy w Kodeksie postępowania cywilnego (art. 7951-7955). Przepisy te mają charakter jedynie uzupełniający względem regulacji unijnej i doprecyzowują one np. kwestie związane z czynnościami sądu wydającego ETE.

Powszechne i nienastręczające większych trudności jest uzyskanie zaświadczenia ETE dla orzeczenia czy ugody sądowej. Mniej oczywiste wydaje się natomiast uzyskanie takiego zaświadczenia dla dokumentu urzędowego, którym może być właśnie oświadczenie dłużnika zawarte w akcie notarialnym o poddaniu się egzekucji.

II. WYMOGI FORMALNE WYDANIA PRZEZ SĄD ZAŚWIADCZENIA ETE

Przepisy rozporządzenia o ETE określają definicję legalną „dokumentu urzędowego” i jest to dokument, który został formalnie sporządzony lub zarejestrowany jako dokument urzędowy i którego autentyczność odnosi się do podpisu i treści dokumentu oraz została stwierdzona przez władzę publiczną lub inną władzę upoważnioną do tego celu przez Państwo Członkowskie, w którym wydano dany dokument. Akt notarialny sporządzony przez polskiego notariusza wypełnia definicję dokumentu urzędowego z rozporządzenia o ETE. Dokumentem urzędowym, w myśl rozporządzenia o ETE, nie będzie umowa sporządzona w formie zwykłej pisemnej, ale nic nie stoi na przeszkodzie, aby jej zawarcie połączyć ze złożeniem przez dłużnika oświadczenia o poddaniu się egzekucji w akcie notarialnym.

Roszczenie objęte aktem notarialnym musi być bezsporne. W myśl rozporządzenia o ETE roszczenie uznaje się za bezsporne, jeżeli:
a) dłużnik wyraźnie zgodził się co do niego poprzez uznanie lub w drodze ugody zatwierdzonej przez sąd lub zawartej przed sądem w toku postępowania; lub
b) dłużnik nigdy nie wniósł przeciwko niemu sprzeciwu, zgodnie ze stosownymi wymogami proceduralnymi wynikającymi z prawa Państwa Członkowskiego wydania, w toku postępowania sądowego; lub
c) dłużnik nie stawił się ani nie był reprezentowany na rozprawie sądowej dotyczącej tego roszczenia, po początkowym zakwestionowaniu roszczenia w toku postępowania sadowego, pod warunkiem że takie zachowanie traktuje się jako milczące uznanie roszczenia lub uznanie faktów przedstawianych przez wierzyciela na mocy prawa Państwa Członkowskiego wydania; lub
d) dłużnik wyraźnie zgodził się co do niego w dokumencie urzędowym.

W odniesieniu do aktów notarialnych, bezsporność roszczenia przejawiać się będzie w jego wyraźnym uznaniu przez dłużnika, co jest przecież immanentną cechą każdego tego rodzaju zabezpieczenia.

PRZYKŁAD 1.
Osoba A sprzedaje dom osobie B. Umowa sprzedaży zostaje zawarta w formie aktu notarialnego, który przewiduje, że Kupujący zobowiązuje się zapłacić sprzedawcy cenę w terminie 3 dni od dnia zawarcia umowy sprzedaży i co do powyższego poddaje się egzekucji na rzecz sprzedawcy.

Powyższy przykład ilustruje umowę sprzedaży nieruchomości. Jeśli jednak w dowolnej umowie i co ważne, zawartej w formie aktu notarialnego, dłużnik oświadczy, że poddaje się egzekucji, wówczas przesłanka bezsporności roszczenia zostanie spełniona.

PRZYKŁAD 2.
Osoba C udzieliła osobie D pożyczki. Umowa została zawarta w zwykłej formie pisemnej, a następnie zabezpieczona oświadczeniem dłużnika złożonym w akcie notarialnym, które przewiduje, ze Pożyczkobiorca oświadcza, że zobowiązuje się do zwrotu wszelkich należności wynikających z umowy pożyczki i w tym zakresie poddaje się egzekucji na rzecz pożyczkodawcy.

Należy mieć jednak na uwadze, że jeżeli dłużnik zakwestionuje umowę zawartą w formie aktu notarialnego bądź samo oświadczenie o poddaniu się egzekucji, wówczas uzyskanie zaświadczenia ETE może okazać się niemożliwe.

Wątpliwości, w przypadku aktów notarialnych, może nastręczać wymóg dochowania minimalnych standardów proceduralnych, które odnoszą się do doręczenia dłużnikowi dokumentów, którym ma zostać nadane zaświadczenie ETE. Akt notarialny nie jest bowiem doręczany w taki sam sposób jak wyrok sądowy, czy decyzja administracyjna. Ustawodawca europejski podkreśla w motywach rozporządzenia o ETE, że doręczenie z dochowaniem minimalnych standardów proceduralnych musi charakteryzować się całkowitą pewnością albo bardzo wysokim stopniem prawdopodobieństwa, że dokument, któremu ma zostać nadane zaświadczenie ETE, dotarł do dłużnika. Wydaje się, że w przypadku aktów notarialnych, do których dłużnik stanął osobiście, spełniony jest wymóg minimalnych standardów proceduralnych i nie jest konieczne doręczenie aktu notarialnego dłużnikowi, np. pocztą.

Oświadczenie o poddaniu się egzekucji musi być także wykonalne w kraju wydania. Wykazanie tej przesłanki nie będzie trudne, jeżeli wcześniej polski sąd nadał już klauzulę wykonalności takiemu aktowi notarialnemu.

Zaświadczenie ETE wydaje na wniosek wierzyciela sąd rejonowy, w którego okręgu sporządzono akt notarialny. Przepisy nie wprowadzają ograniczenia czasowego uzyskania zaświadczania ETE. Należy zatem przyjąć, że wierzyciel może złożyć wniosek o wydanie zaświadczenia ETE w każdej chwili, jeżeli do spełnienia świadczenia nie doszło.
Wysokość opłaty sądowej od wniosku o wydanie zaświadczenia ETE została uregulowana w art. 71 pkt 8 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych i wynosi zawsze 50 zł – bez względu na wysokość roszczenia, które chce zaspokoić wierzyciel.

Postanowienie sądu o wydaniu zaświadczenia ETE doręcza się dłużnikowi, który może w ciągu miesiąca zawnioskować o uchylenie zaświadczenia ETE. We wniosku należy wykazać, że na mocy rozporządzenia o ETE istnieje podstawa do uchylenia zaświadczenia ETE.

III. JAK WSZCZĄĆ EGZEKUCJĘ Z MAJĄTKU DŁUŻNIKA W UE

Wierzyciel, który uzyska ETE, może rozpocząć egzekucję należności w dowolnym państwie członkowskim UE. Główną zaletą zaświadczenia ETE jest możliwość wszczęcia egzekucji bez konieczności prowadzenia odrębnego postępowania zmierzającego do uznania wykonalności aktu notarialnego, co pozwala zaoszczędzić czas i koszty. Nie jest również konieczne pozywanie dłużnika w kraju, w którym ma on majątek i do którego chcemy skierować egzekucję.

Zaświadczenie ETE wydawane jest na formularzu, którego wzór określa rozporządzenie o ETE, w języku w którym wydano dokument urzędowy, a jego wykonanie odbywa się na takich samych zasadach, jak orzeczenie państwa członkowskiego wykonania. Wierzyciel powinien zatem przedstawić organowi egzekucyjnemu jedynie następujące dokumenty: (i) dokument urzędowy – akt notarialny (zawsze), (ii) zaświadczenie ETE wydane dla tego dokumentu (zawsze) oraz opcjonalnie (iii) tłumaczenie uwierzytelnione ww. dokumentów na język urzędowy państwa członkowskiego wykonania, jeżeli jest on inny od języka, w którym sporządzono akt notarialny i zaświadczenie ETE.

Oświadczenie dłużnika o poddaniu się egzekucji stanowi zatem niezwykle silne zabezpieczenie roszczeń, zaś jego realizacja (prowadzenie egzekucji z majątku dłużnika) możliwa będzie nie tylko na terytorium Polski, ale także poza jej granicami w UE, po uzyskaniu zaświadczenia ETE.