W niektórych wypadkach egzekucja z określonego przedmiotu może naruszać prawa osoby trzeciej. Niekiedy tą osobą może być małżonek dłużnika. Jednym z możliwych środków ochrony praw osoby trzeciej przed egzekucją jest powództwo ekscydencyjne z art. 841 k.p.c. Kwestią dyskusyjna jest natomiast, czy powództwo ekscydencyjne przysługuje małżonkowi dłużnika.

W niniejszym artykule zostanie omówiona instytucja powództwa ekscydencyjnego oraz możliwości wystąpienia przez małżonka dłużnika z tymże powództwem.

Celem powództwa ekscydencyjnego (inaczej zwanego interwencyjnym) z art. 841 k.p.c. jest zwolnienie od egzekucji przedmiotu w przypadku, gdy prowadzona z niego egzekucja narusza prawa osoby trzeciej – nie będącej dłużnikiem. Ochronie na gruncie art. 841 k.p.c. podlegają różne postaci prawa osoby trzeciej jak własność, współwłasność, użytkowanie wieczyste, wierzytelności czy inne prawa majątkowe.

Legitymowana do wytoczenia powództwa ekscydencyjnego jest osoba trzecia, której prawa zostały naruszone w wyniku skierowania egzekucji do określonego przedmiotu – może ona żądać zwolnienia zajętego przedmiotu od egzekucji.

KONTROWERSJE WOKÓŁ LEGITYMACJI MAŁŻONKA DŁUŻNIKA

Wątpliwości budzi, czy legitymowanym do wytoczenia powództwa ekscydencyjnego może być małżonek dłużnika. Wątpliwości sprowadzają się głównie do zagadnienia czy małżonek dłużnika jest osobą trzecią w rozumieniu przepisu art. 841 k.p.c.

Analizując uprawnienie małżonka dłużnika do wystąpienia z powództwem z art. 841 k.p.c. małżonka, należy rozróżnić następujące sytuacje:

1. wierzyciel nie dysponuje klauzulą wykonalności przeciwko małżonkowi dłużnika,
2. wierzyciel dysponuje klauzulą wykonalności nadaną przeciwko małżonkowi dłużnika na podstawie art. 787 k.p.c. (z ograniczeniem odpowiedzialności do majątku objętego wspólnością majątkową),

BRAK KLAUZULI WYKONALNOŚCI PRZECIWKO MAŁŻONKOWI DŁUŻNIKA

W pierwszym przypadku, gdy wierzyciel nie uzyskał klauzuli wykonalności przeciwko małżonkowi dłużnika sprawa jest mniej skomplikowana. W takim wypadku powszechnie przyjmuje się, że małżonek dłużnika ma status osoby trzeciej, a zatem przysługuje mu możliwość wystąpienia z powództwem ekscydencyjnym, w sytuacji zajęcia zarówno przedmiotu wchodzącego w skład majątku osobistego (odrębnego) tego małżonka jak i majątku wspólnego (z wyłączeniem składników objętych regulacją art. 7761 § 1 k.p.c.). Przepis art. 8912 § 1 i 2 k.p.c. wprost przewiduje uprawnienie małżonka dłużnika do wytoczenia powództwa o zwolnienie od egzekucji w sytuacji, gdy na podstawie tytułu wykonawczego wystawionego przeciwko dłużnikowi pozostającemu w związku małżeńskim komornik dokonał zajęcia rachunku wspólnego dłużnika i jego małżonka.

MAŁŻONEK DŁUŻNIKA OBJĘTY KLAUZULĄ WYKONALNOŚCI

W drugim przypadku uprawnienie małżonka dłużnika do wytoczenia powództwa ekscydencyjnego jest natomiast dyskusyjne. Warto zwrócić uwagę na stanowiska wyrażone w orzecznictwie w tym zakresie. Zgodnie z dominującym w judykaturze poglądem, małżonek dłużnika, przeciwko któremu została nadana klauzula wykonalności z ograniczeniem jego odpowiedzialności do majątku objętego wspólnością majątkową, nie może skorzystać z powództwa o zwolnienie zajętego przedmiotu spod egzekucji (Wyrok SN z 30.01.2014 r., IV CSK 240/13, LEX nr 1441194; Uchwała SN z 19.11.2008 r., III CZP 105/08, OSNC 2009, nr 10, poz. 136).

W takiej sytuacji małżonek dłużnika staje się dłużnikiem egzekwowanym i w związku z tym może bronić się przed egzekucją przy zastosowaniu innych środków prawnych. W szczególności ma on możliwość wniesienia powództwa opozycyjnego oraz złożenia wniosku o umorzenie egzekucji. Nie może natomiast przeciwdziałać prowadzeniu egzekucji w drodze powództwa ekscydencyjnego, gdyż utracił status osoby trzeciej w rozumieniu tego przepisu.

ZAJĘCIE PRZEDMIOTU WCHODZĄCEGO W SKŁAD MAJĄTKU OSOBISTEGO MAŁŻONKA DŁUŻNIKA

W orzecznictwie obecne jest również stanowisko, zgodnie z którym w sytuacji prowadzenia egzekucji na podstawie tytułu wykonawczego powstałego zgodnie z art. 787 k.p.c. (klauzula wykonalności nadana również przeciwko małżonkowi – z ograniczeniem odpowiedzialności do majątku objętego wspólnością majątkową) i zajęcia przedmiotu wchodzącego w skład majątku osobistego małżonka dłużnika, małżonek dłużnika ma możliwość wytoczenia powództwa ekscydencyjnego (por. postanowienia SN: z 7.01.1969 r., II CZ 208/68, OSNCP 1969/9, poz. 164; z 16.01.1968 r., II PZ 1/68, OSPiKA 1968/11, poz. 241; z 11.06.1969 r., II CZ 61/69, OSNCP 1970/4, poz. 65; z 2.12.1970 r., II CZ 122/70, OSNCP 1971/6, poz. 112).

POWÓDZTWO EKSCYDENCYJNE MAŁŻONKA DŁUŻNIKA – TAK CZY NIE?

Warto zauważyć, że przyznanie małżonkowi dłużnika, przeciwko któremu została nadana klauzula wykonalności, prawa do wystąpienia z powództwem interwencyjnym, zrównuje w tym zakresie pozycję małżonka dłużnika z pozycją osoby trzeciej, niebędącej uczestnikiem postępowania egzekucyjnego. Tymczasem należy pamiętać, że różnica między tymi osobami jest znacząca. Małżonek dłużnika, mający status dłużnika egzekwowanego, może bronić się korzystając z innych środków prawnych wskazanych w przepisach o postępowaniu egzekucyjnym. Dla przykładu, małżonek dłużnika ma możliwość wystąpienia z powództwem przeciwegzekucyjnym (opozycyjnym).

LINK – artykuł: Powództwo opozycyjne małżonka dłużnika

Uprawnienie takie nie przysługuje natomiast osobie trzeciej, przeciwko której nie toczy się postępowanie egzekucyjne, a jedynie nastąpiło zajęcie przedmiotu naruszające jej prawa. Wydaje się, że instytucja powództwa ekscydencyjnego została wprowadzona z myślą o takich właśnie osobach.

PODSUMOWANIE

Brak jest jednolitej linii orzeczniczej w zakresie powództwa ekscydencyjnego małżonka dłużnika. W orzecznictwie można spotkać zarówno pogląd odmawiający małżonkowi dłużnika uprawnienia do wystąpienia z powództwem ekscydencyjnym, jak i uznający małżonka dłużnika jako osobę legitymowaną do wniesienia powództwa ekscydencyjnego. Rozstrzygnięcie danej sprawy będzie zależało od jej okoliczności oraz od sądu rozpoznającego sprawę.