Tytuł wykonawczy wydany przeciwko dłużnikowi uprawnia do egzekucji z jego majątku osobistego, wynagrodzenia za pracę lub z dochodów uzyskanych z innej działalności zarobkowej, a także z jego praw autorskich i praw pokrewnych.

Małżonek dłużnika, chcąc zapobiec prowadzeniu egzekucji z majątku wspólnego, może skorzystać z instytucji powództwa przeciwegzekucyjnego (powództwa opozycyjnego), która zostanie omówiona w niniejszym artykule.

Jak zostało już wcześniej wspomniane (LINK – artykuł „Nie zapominajmy o małżonku dłużnika”), możliwe jest uzyskanie klauzuli wykonalności przeciwko małżonkowi dłużnika (co nie jest jednak jednoznaczne ze stuprocentową możliwością prowadzenia egzekucji z majątku wspólnego).

ZAKRES POSTĘPOWANIA O NADANIE KLAUZULI WYKONALNOŚCI

Należy zwrócić uwagę, że w postępowaniu o nadanie klauzuli wykonalności sąd nie bada, kiedy powstała wierzytelność i czy małżonkowie powinni za nią odpowiadać majątkiem wspólnym. Również zawarcie umowy majątkowej małżeńskiej nie jest brana pod uwagę w postępowaniu o nadanie klauzuli wykonalności. Małżonek dłużnika nie może uniemożliwić na tym etapie uzyskania przez wierzyciela klauzuli wykonalności w oparciu o powyższe argumenty. Te zarzuty małżonek dłużnika może podnieść dopiero w drodze powództwa przeciwegzekucyjnego.

PODSTAWA POWÓDZTWA PRZECIWEGZEKUCYJNEGO MAŁŻONKA DŁUŻNIKA

Małżonek w momencie nadania przeciwko niemu klauzuli wykonalności staje się dłużnikiem egzekwowanym, a zatem tak jak i „zwykły” dłużnik ma możliwość wystąpienia z powództwem przeciwegzekucyjnym (na podstawie art. 840 § 1 pkt. 3 k.p.c., art. 8401 k.p.c.).

Z treści art. 840 § 1 pkt 3 k.p.c. wynika, że powództwo opozycyjne może wnieść małżonek dłużnika, przeciwko któremu sąd nadał klauzulę wykonalności na podstawie art. 787 k.p.c. Należy zwrócić uwagę, że powództwo na tej podstawie nie będzie przysługiwało w przypadku, gdy wierzyciel dysponuje tytułem egzekucyjnym wydanym zarówno przeciwko dłużnikowi, jak i jego małżonkowi (np. w sytuacji, gdy pozwał on dłużnika oraz jego małżonka o wykonanie zobowiązania zaciągniętego przez dłużnika za zgodą małżonka). Wówczas małżonek dłużnika, tak jak „klasyczny” dłużnik, będzie mógł bronić się przed egzekucją poprzez wytoczenie powództwa opozycyjnego oparciu o przesłanki wymienione w art. 840 § 1 pkt 1 i 2 k.p.c.

RODZAJ ZARZUTÓW W TOKU POWÓDZTWA PRZECIWEGZEKUCYJNEGO

W toku powództwa przeciwegzekucyjnego (opozycyjnego) małżonek, przeciwko któremu sąd nadał klauzulę wykonalności na podstawie art. 787 k.p.c. może podnosić:

• twierdzenie, że egzekwowane świadczenie nie należy się wierzycielowi (zgłaszając zarzuty z własnego prawa jak i zarzuty przysługujące dłużnikowi, których dłużnik wcześniej nie mógł podnieść),
• zarzut wyłączenia lub ograniczenia jego odpowiedzialności całością lub częścią majątku wynikający z umowy majątkowej małżeńskiej.

NIENALEŻNOŚĆ ŚWIADCZENIA

Wskazując, że świadczenie nie należy się wierzycielowi małżonek dłużnika może przykładowo argumentować, że:

1. świadczenie w ogóle się nie należało;
2. obowiązek świadczenia wygasł (np. w wyniku potrącenia);
3. nie należy się ono wierzycielowi z majątku objętego wspólnością majątkową.

Istotnym jest jednak, że małżonek dłużnika nie może skorzystać z zarzutów, na które mógł się powołać dłużnik. Nadto, zgodnie ze stanowiskiem dominującym w doktrynie i orzecznictwie – nie ma możliwości skorzystania z zarzutów, na które dłużnik powołał się na wcześniejszym etapie (Wyrok SN z 29.06.2005 r., V CK 807/04, LEX nr 159079).
W doktrynie wskazuje się, że małżonek dłużnika może m.in. podnosić zarzut powstania wierzytelności przed ustanowieniem wspólności majątkowej (D. Zawistowski [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Postępowanie zabezpieczające i egzekucyjne. Komentarz, red. J. Gołaczyński, Warszawa 2012, art. 840, teza 12).

Należy być też przygotowanym, że powództwo opozycyjne w zakresie zarzutów z własnego prawa małżonka może opierać się również na zarzutach wyłączających lub ograniczających odpowiedzialność małżonka dłużnika w sprawach dotyczących zarządu majątkiem wspólnym.

Nadto, małżonkowie dłużników w zakresie zarzutów z własnego prawa mogą niekiedy zgłaszać, że prowadzenie przeciwko nim egzekucji stanowi nadużycie prawa (art. 5 k.c.). Należy jednak pamiętać, że art. 5 k.c. nie powinien stanowić samodzielnej podstawy powództwa przeciwegzekucyjnego (A. Turczyn [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Postępowanie egzekucyjne. Międzynarodowe postępowanie cywilne. Sąd polubowny (arbitrażowy). Komentarz aktualizowany, red. O. M. Piaskowska, LEX/el. 2023, art. 840, teza 20). Co więcej, małżonek dłużnika może opierać się na okolicznościach zaistniałych jeszcze przed powstaniem tytułu egzekucyjnego.

ZARZUT Z MAŁŻEŃSKIEJ UMOWY MAJĄTKOWEJ

Małżonek dłużnika, przeciwko któremu sąd nadał klauzulę wykonalności może podnosić zarzut wyłączenia lub ograniczenia jego odpowiedzialności całością lub częścią majątku wynikający z umowy majątkowej małżeńskiej.
Co istotne, małżonek może podnosić ten zarzut jedynie wówczas, jeżeli umowa majątkowa małżeńska była skuteczna wobec wierzyciela. Należy mieć na uwadze, że małżeńska umowa majątkowa jest skuteczna względem innej osoby wówczas, gdy o jej zawarciu oraz rodzaju osoba ta powzięła wiadomość przed powstaniem wierzytelności (Uchwała SN z 3.04.1980 r., III CZP 13/80, OSNC 1980, nr 7-8, poz. 140). Przy czym wystarczająca jest wiedza wierzyciela, że umowa tego rodzaju została zawarta; nie jest wymagane, by znał jej szczegółowe postanowienia.

PODSUMOWANIE

Powództwo opozycyjne jest często jedyną okazją do merytorycznej obrony małżonka dłużnika przed egzekucją. Należy jednak mieć na uwadze, że wierzyciel pozwany w drodze powództwa przeciwegzekucyjnego może przedstawiać wszelkie twierdzenia przemawiające za niezasadnością przedmiotowego powództwa, w tym chociażby odnoszące się do jego braku wiedzy o fakcie zawarcie umowy małżeńskiej majątkowej przez dłużnika i jego małżonka.