Powództwa przeciwegzekucyjne to środki prawne, które umożliwiają obronę przed egzekucją poprzez podważenie zasadności lub dopuszczalności egzekucji . W drodze powództwa opozycyjnego dłużnik „atakuje” sam tytuł wykonawczy – może żądać pozbawienia go wykonalności w całości lub w części, co jest jednoznaczne z udaremnieniem możliwości przeprowadzenia. W drodze powództwa ekscydencyjnego osoba trzecia może kwestionować możliwość prowadzenie egzekucji do konkretnego przedmiotu.

Powstają pytania: Czy dłużnik może tego dokonać w każdym czasie? Czy istnieją ustawowe terminy, które kwestię tę regulują?, na które odpowiemy w poniższym wpisie.

POWÓDZTWO OPOZYCYJNE

Powództwo opozycyjne zostało uregulowane w art. 840 k.p.c. Omawiany przepis zawiera katalog zamknięty sytuacji, w których możliwe jest wytoczenie takiego powództwa. Dla porządku dłużnik może:
Pierwsza sytuacja: przeczyć zdarzeniom, na których oparto nadanie klauzuli wykonalności,
Druga sytuacja: wykazywać zdarzenia powodujące wygaśnięcie zobowiązania lub niemożność egzekwowania,
Trzecia sytuacja: małżonek dłużnika może wykazywać, że egzekwowane świadczenie nie należy się wierzycielowi.

Termin początkowy

W każdej z tych sytuacji, przed wytoczeniem powództwa opozycyjnego tytuł wykonawczy musi istnieć. Dłużnik nie może zwalczać samego tytułu egzekucyjnego nie zaopatrzonego klauzulą wykonalności (chyba, że tytuł egzekucyjny ma ex lege moc tytułu wykonawczego – jak na przykład na podstawie art. 4 ustawy o kosztach komorniczych prawomocne postanowienia komornika wzywające do uiszczenia kosztów komorniczych).

Co istotne, celem powództwa nie jest ponowne rozpoznanie sprawy zakończonej prawomocnym orzeczeniem, ale skontrolowanie, czy tytuł wykonawczy odpowiada rzeczywistemu stanowi faktycznemu. („Powództwo przewidziane w art. 840 k.p.c., określane mianem opozycyjnego, nie służy ponownemu merytorycznemu rozpoznaniu sprawy zakończonej prawomocnym orzeczeniem. Wytaczając powództwo opozycyjne dłużnik powinien wykazać, że tytuł wykonawczy nie odpowiada istotnemu i rzeczywistemu stanowi rzeczy. W wyniku rozpoznania powództwa opozycyjnego nie jest dopuszczalna merytoryczna zmiana uprzednio wydanego prawomocnego orzeczenia w oparciu o art. 840 k.p.c.” – wyrok SA w Łodzi z dnia 05.11.2020, I ACa 1075/19).

„Proces opozycyjny wszczęty powództwem opartym na art. 840 § 1 pkt 1 prowadzi wprawdzie do odwrócenia ról procesowych, sytuując potencjalnego dłużnika w roli czynnej strony postępowania, lecz nie modyfikuje materialnoprawnych reguł rozkładu ciężaru dowodu w zakresie istnienia wierzytelności. Ciężar dowodu co do wykazania istnienia i wysokości wierzytelności spoczywa na wierzycielu nie tylko wtedy, gdy wytacza on powództwo o zasądzenie świadczenia, lecz także wówczas, gdy broni się w procesie opozycyjnym, w którym badaniu podlega istnienie wierzytelności stwierdzonej tytułem wykonawczym niekorzystającym z prawomocności materialnej.

Termin końcowy

Skoro powództwo opozycyjne zmierza pozbawienia tytułu wykonawczego wykonalności, to termin końcowy na wytoczenie (i popieranie powództwa) nie może być późniejszy niż chwila zakończenia egzekucji. Tylko bowiem do chwili pełnego zaspokojenia w drodze egzekucji należności wynikających z tytułu egzekucyjnego dłużnik zachowuje interes w pozbawieniu wykonalności tytułu wykonawczego. Precyzyjne wyznaczenie tego momentu nie powinno nastręczać trudności, albowiem ukończenie postępowania egzekucyjnego jest stwierdzane postanowieniem komornika (por. art. 816 § 3 k. p. c.).

Decyzja sądu

Powstaje również pytanie, jaką decyzję procesową powinien podjąć sąd rozpoznający powództwo opozycyjne, w sytuacji, gdy całość roszczenia zostanie wyegzekwowania. Niewątpliwie powództwo jest już wówczas bezprzedmiotowe, ale czy przestaje być merytorycznie uzasadnione?

Wskutek wyegzekwowania świadczenia jego wykonalność wygasa. Jeśli zatem w toku procesu (w którym roszczenie nie zostało zabezpieczone przez zawieszenie postępowania egzekucyjnego) dojdzie do ukończenia postępowania egzekucyjnego, to zgodnie z zasadą aktualności orzeczenia sądowego, powództwo powinno zostać oddalone.

Na marginesie warto wspomnieć, że samo roszczenie o pozbawienie wykonalności nie ulega przedawnieniu.
Charakter prawny wyroku jest konstytutywny – w drodze orzeczenia sądu kształtuje się nowy stan prawny, który jednak nie narusza prawomocności podważanego tytułu wykonawczego.

POWÓDZTWO (EKSCYDENCYJNE) INTERWENCYJNE

Drugim rodzajem powództwa przeciwegzekucyjnego jest powództwo interwencyjne wprowadzone art. 841 k.p.c. Znacząco różni się ono od powództwa opozycyjnego omówionego we wcześniejszej części artykułu. Przede wszystkim, różnica przejawia się w celu powództwa. W przypadku powództwa eskcydencyjnego jego istotą nie jest przeciwdziałanie egzekucji, lecz uzyskanie wyłączenia spod egzekucji określonej rzeczy. Jest ono zatem wnoszone przez osobę trzecią.

Klasyczny termin

W przeciwieństwie do powództwa opozycyjnego, powództwo interwencyjne zostało ograniczone konkretnym terminem – liczonym w jednostkach czasu. Zgodnie z art. 841 § 3 k.p.c. powództwo można wnieść w terminie miesiąc od dnia dowiedzenia się o naruszeniu prawa, chyba że inny termin przewidziany jest w przepisach odrębnych. „Miesięczny termin z art. 841 § 3 k.p.c. ma charakter materialny (prekluzyjny), a nie procesowy i nie podlega przywróceniu. Termin ten jest jedną z przesłanek skuteczności zgłoszonego przez osobę trzecią żądania zwolnienia zajętego przedmiotu od egzekucji. Bieg terminu z art. 841 § 3 k.p.c. uzależniony został nie od daty doręczenia zawiadomienia o konkretnej czynności egzekucyjnej, lecz od daty powzięcia wiedzy o naruszeniu prawa. Źródła tej wiedzy mogą, lecz nie muszą się pokrywać z czynnościami procesowymi. Jest to dzień, w którym strona faktycznie dowiedziała się o zajęciu przedmiotu, a nie dzień, w którym mogła się o nim dowiedzieć przy dołożeniu należytej staranności.” (wyrok SA w Łodzi z 27.02.2020, I ACa 67/19)

Charakter prawny: „Celem zaś powództwa opozycyjnego jest udaremnienie możliwości przeprowadzenia jakiejkolwiek egzekucji na podstawie określonego tytułu wykonawczego. Stanowi ono zatem środek obrony przed egzekucją i dlatego powód w pełni osiąga cel związany z tym powództwem, jeżeli uzyska orzeczenie stwierdzające, iż tytuł został pozbawiony wykonalności. Dla obrony jego praw nie zachodzi zatem potrzeba ustalenia, w jakiej dacie nastąpiło wygaśnięcie zobowiązania. Każde powództwo bowiem zmierza do osiągnięcia ściśle określonego celu, a celem powództwa opozycyjnego nie jest ustalenie wcześniejszej daty utraty przez tytuł wykonawczy wykonalności.” (wyrok SA w Krakowie z dnia 11.03.2021, I ACa 1283/19).

Nie ma więc wątpliwości, że w przypadku skierowania egzekucji do przedmiotu nie będącego własnością dłużnika, osoba której przysługują do niego prawa musi działać szybko, pod rygorem utraty uprawnień. Skoro zaś termin początkowy jest stosunkowy krótki, to bezprzedmiotowego sąd rozważania co do terminu końcowego – ustawodawca zakłada, że w ciągu miesiąca egzekucja ze spornego przedmiotu nie zostanie skutecznie przeprowadzona.

There is no other way ?

Co pozostaje dłużnikowi, który nie kwestionował tytułu wykonawczego we właściwym czasie i osobie trzeciej, która spóźniła się z wytoczeniem powództwa interwencyjnego?

W pierwszym przypadku można rozważać wytoczenie powództwa o zwrot nienależnego, a właściwie nienależnie wyegzekwowanego świadczenia, mając w pamięci choćby pogląd Sądu Najwyższego, zgodnie z którym wierzyciel, który wyegzekwował świadczenie na podstawie nieprawomocnego, ale wykonalnego orzeczenia sądu drugiej instancji winien się liczyć z obowiązkiem zwrotu tego świadczenia – o czym szerzej w jednym z kolejnych wpisów.

W drugim przypadku osoba trzecia winna pamiętać o możliwości wnoszenia skargi na czynności komornika, która przysługuje nie tylko wierzycielowi i dłużnikowi, ale każdej osobie, której prawa zostały naruszone przez działania lub zaniechania komornika (por. art. 767 § 2 k. p. c.).