O udzielenie zabezpieczenia roszczenia może wnosić każda strona postępowania cywilnego, nawet przed jego wszczęciem. Sąd zabezpieczy roszczenie, jeżeli zostaną uprawdopodobnione łącznie dwa warunki: roszczenie oraz interes prawny w jego udzieleniu. Powstaje zatem pytanie, czy w każdym przypadku konieczne jest uprawdopodobnienie interesu prawnego, a więc przesłanki niejednokrotnie trudniejszej do wykazania w praktyce od samego roszczenia? Przedsiębiorcy dochodzący roszczenia o zapłatę do 75.000 zł, kwalifikowanego jako transakcja handlowa, na szczęście nie mają już takiego obowiązku.

UPRAWDOPODOBNIENIE INTERESU PRAWNEGO.

Na początek wypada przypomnieć, co to jest interes prawny w udzieleniu zabezpieczenia,
a więc jaki właściwie ciężar spoczywa na stronie wnioskującej o udzielenie ochrony na czas trwania procesu cywilnego. Zgodnie z art. 730¹ § 2 k.p.c., Interes prawny w udzieleniu zabezpieczenia istnieje wtedy, gdy brak zabezpieczenia uniemożliwi lub poważnie utrudni wykonanie zapadłego w sprawie orzeczenia lub w inny sposób uniemożliwi lub poważnie utrudni osiągnięcie celu postępowania w sprawie. W praktyce na tle sporów z transakcji handlowych sprowadza się to do obowiązku wykazania, że druga strona wyzbywa się majątku lub jej sytuacja finansowa jest już na tyle niepewna, że przyszłego orzeczenia po prostu nie da się wykonać. Warto jednak zwrócić uwagę, że utrudnienie, które uzasadnia istnienie interesu prawnego musi mieć poważny charakter. Oznacza to, że nie ma podstaw do udzielenia zabezpieczenia wówczas, gdy przekonanie o istnieniu interesu prawnego wynika wyłącznie z subiektywnego odczucia wierzyciela i przy czym nie jest on w stanie tego nawet uprawdopodobnić.

TRANSAKCJA HANDLOWA. DOMNIEMANIE INTERESU PRAWNEGO.

Ułatwienie dowodowe przynosi przedsiębiorcom domniemanie z art. 730¹ § 2¹ k.p.c. Interes prawny w udzieleniu zabezpieczenia uważa się za uprawdopodobniony, gdy żądającym zabezpieczenia jest powód dochodzący należności zapłaty z tytułu transakcji handlowej w rozumieniu ustawy z dnia 8 marca 2013 r. o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych, w przypadku gdy wartość tej transakcji nie przekracza siedemdziesięciu pięciu tysięcy złotych, a dochodzona należność nie została uregulowana i od dnia upływu terminu jej płatności upłynęły co najmniej trzy miesiące.

Ustawodawca przyjął zatem domniemanie, że przedsiębiorca zawsze ma interes prawny w uzyskaniu zabezpieczenia, o ile jego roszczenie spełnia łącznie opisane powyżej 4 warunki:

1. dochodzona należność musi być należnością z tytułu transakcji handlowej,
2. wartość transakcji nie może przekroczyć 75.000 zł,
3. należność nie może być uregulowana,
4. od dnia upływu terminu płatności należności upłynęły co najmniej 3 miesiące.

Analizę wskazanych przesłanek rozpoczynamy od ustalenia definicji pojęcia transakcja handlowa, które ujęte jest w ustawie z dnia 8 marca 2013 r. o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych. Transakcją handlową jest zatem umowa, której przedmiotem jest odpłatna dostawa towaru lub odpłatne świadczenie usługi, jeżeli strony, o których mowa w art. 2 tejże ustawy, zawierają ją w związku z wykonywaną działalnością. Ustawa dość szczegółowo określa, kto może zostać uznany za stronę transakcji handlowej i są to m.in. przedsiębiorca w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 6 marca 2018 r. Prawo przedsiębiorców, osoba prowadząca działalność rolniczą czy osoba wykonująca wolny zawód. Pod pojęciem transakcji handlowej będzie mieściła się zatem znaczna większość umów zawieranych w obrocie B2B. Ustawodawca zawęził jednak możliwość uzyskania tego zabezpieczenia do tej strony umowy, która dochodzi zapłaty, a nie jej kontrahenta (czyli odbiorcy towaru lub usługi). Chodzi zatem wyłącznie o roszczenia pieniężne.

Kolejna przesłanka określa maksymalną wartość transakcji handlowej, jaką jest kwota 75.000 zł. Co istotne, limit ten dotyczy wartości całej transakcji, a nie wartości jej spornej części, którą może być np. pojedyncza faktura. Uznaje się, że takie ograniczenie miało na celu ochronę dłużnika, zarówno przed sztucznym dzieleniem na części roszczenia, jak również przed uniemożliwieniem płynnego prowadzenia działalności gospodarczej poprzez zabezpieczenie zbyt dużego majątku.

Po trzecie, należność z tytułu transakcji handlowej nie może być oczywiście uregulowana.

Czwartą i ostatnią przesłanką jest co najmniej 3-miesięczne opóźnienie w płatności. Kluczowy zdaje się być termin początkowy, od którego należy liczyć ten okres. Terminem tym nie jest moment powstania należności (zawarcia umowy), ale chwila, w której stała się ona wymagalna. Może być to np. data zapłaty wskazana w umowie, na fakturze lub data wskazana w wezwaniu do zapłaty.

Wykazanie zatem, że roszczenie jest transakcją handlową zwalnia uprawnionego z uprawdopodobnienia interesu prawnego w udzieleniu zabezpieczenia. Pozostaje jedynie uprawdopodobnić roszczenie. Mimo dużego ułatwienia warto pamiętać jednak, że regulacja zawarta w art. 730¹ § 2¹ k.p.c. stanowi jedynie domniemanie. Istnienie interesu prawnego w udzieleniu zabezpieczenia może zatem zostać obalone przez dłużnika, np. w zażaleniu na postanowienie sądu o udzieleniu zabezpieczenia, gdzie wykaże on, że wykonanie orzeczenia wcale nie będzie poważnie utrudnione ani zagrożone.

UPRAWDOPODOBNIENIE ROSZCZENIA.

W przypadku zabezpieczenia transakcji handlowej zostaje do spełnienia tylko jeden z dwóch warunków udzielenia zabezpieczenia, czyli uprawdopodobnienie samego roszczenia. Samo uprawdopodobnienie zostało określone w art. 243 k.p.c., gdzie wskazano, że Zachowanie szczegółowych przepisów o postępowaniu dowodowym nie jest konieczne, ilekroć ustawa przewiduje uprawdopodobnienie zamiast dowodu. Jak zauważono w orzecznictwie, uprawdopodobnienie roszczenia w postępowaniu zabezpieczającym oznacza, że uprawniony przedstawi i należycie uzasadni twierdzenia, które stanowią podstawę dochodzonego roszczenia. Uprawdopodobnienie dotyczy przy tym dwóch aspektów, bowiem odnosi się ono zarówno do okoliczności faktycznych, jak i do podstawy prawnej roszczenia. Roszczenie przyjmuje się za uprawdopodobnione, jeżeli na pierwszy rzut oka, tj. bez głębszego wnikania we wszystkie możliwe aspekty faktyczne i prawne sprawy, istnieje szansa, że przysługuje ono uprawnionemu (por. postanowienie Sądu Apelacyjnego w Krakowie z 15 czerwca 2015 r., I ACz 1036/15).

Co to wszystko oznacza w praktyce? Wystarczy zatem, że dowody załączone do wniosku dają jedynie prawdopodobieństwo twierdzenia o istnieniu roszczenia i jego wysokości. Czasochłonne i niejednokrotnie skomplikowane postępowanie dowodowe nie jest na tym etapie konieczne ani nawet potrzebne.

KOSZTY SĄDOWE

Bez zmian pozostaje natomiast to, że wniosek o zabezpieczenie roszczenia może być złożony zarówno przed wniesieniem pozwu, wraz z pozwem, jak i już w trakcie procesu cywilnego. Jeżeli składany jest przed wszczęciem postępowania, podlega on opłacie sądowej w wysokości ¼ opłaty należnej od pozwu o to roszczenie. Wniosek składany w pozwie jest za to wolny od opłat (opłacie podlega sam pozew), natomiast złożony po wszczęciu postępowania – podlega opłacie stałej w wysokości 100 zł (art. 68-69 u.k.s.c., art. 95 ust. 1 pkt 1 u.k.s.c.). Dodatkowo, wniosek musi wskazywać sposób zabezpieczenia oraz sumę zabezpieczenia (art. 736 k.p.c.), przy czym zabezpieczenie roszczenia o zapłatę może nastąpić wyłącznie w jeden z sześciu sposobów określonych w art. 747 k.p.c. Sąd nie ma tu zatem swobody jak przy roszczeniach niepieniężnych, gdzie każdy sposób zabezpieczenia wchodzi w rachubę byle był odpowiedni do okoliczności sprawy (art. 755 § 1 k.p.c.).

CO DALEJ – WYKONANIE ZABEZPIECZENIA PRZEZ KOMORNIKA

Dodanie art. 730¹ § 2¹ k.p.c. stanowi ukłon ku wierzycielom. Domniemanie, że interes prawny w udzieleniu zabezpieczenia roszczenia o zapłatę istnieje zawsze, kiedy mamy do czynienia z transakcją handlową, znacznie ułatwia przedsiębiorcom uzyskanie zabezpieczenia sądowego, a następnie wyegzekwowanie roszczenia przez komornika w drodze egzekucji.

Pamiętajmy też, że udzielenie zabezpieczenia przez sąd, to dopiero pierwszy etap. Drugim jest skierowanie postanowienia sądu o udzieleniu zabezpieczenia do komornika, o czym więcej przeczytacie tu: www.egzekucjaizabezpieczenia.pl.

Warto również pamiętać, że zakwalifikowanie należności jako transakcji handlowej daje wierzycielowi jeszcze inne korzyści, takie jak możliwość naliczania podwyższonych odsetek ustawowych za opóźnienie – obecnie 15,75% w skali roku czy domaganie się zryczałtowanych kosztów odzyskiwania należności, tj. bez względu na rzeczywisty koszt odzysku – 40, 70 lub 100 euro w zależności od wysokości roszczenia (art. 7 ust. 1 u.p.n.o.t.h, 10 ust. 1 u.p.n.o.t.h.).