Objęcie postępowania egzekucyjnego nadzorem sądowym
Spis treści
Wniosek o objęcie postępowania egzekucyjnego nadzorem sądowym nazywany jest nieformalnym środkiem odwoławczym w postępowaniu egzekucyjnym. Postanowieniem nadzorczym sąd może zobowiązać komornika do podjęcia lub zaniechania określonych czynności egzekucyjnych albo usunięcia ich skutków, na każdym etapie egzekucji. Środek ten często stanowi ostatnią deskę ratunku dla stron postępowania egzekucyjnego, zwłaszcza jeżeli skarga na czynności komornika nie przyniosła rezultatu lub upłynął termin jej złożenia.
NADZÓR NAD DZIAŁALNOŚCIĄ KOMORNIKÓW SĄDOWYCH.
Komornik sądowy jako organ egzekucyjny podlega kontroli. Instytucja nadzoru stanowi instrument pozwalający sądowi oddziaływać prewencyjnie, korygująco i represyjnie na komornika. Zgodnie z art. 165 ust. 1 ustawy o komornikach sądowych z 22 marca 2018 r. można odróżnić trzy rodzaje nadzoru:
- nadzór judykacyjny (sądowy);
- nadzór administracyjny;
- nadzór wewnętrzny samorządu komorniczego.
Nadzór judykacyjny realizowany jest przede wszystkim za pomocą skargi na czynność komornika i wykonywany przez sąd w odniesieniu do czynności egzekucyjnych komornika, które nie podlegają nadzorowi administracyjnemu sprawowanemu przez Ministra Sprawiedliwości i prezesów sądów bądź nadzorowi samorządu komorniczego. Art. 759 § 2 k.p.c. wprowadza w ramach nadzoru judykacyjnego szczególny instrument kontroli sądowej, jakim jest objęcie postępowania egzekucyjnego nadzorem sądowym i to na nim skupimy się w niniejszym artykule.
INSTYTUCJA OBJĘCIA EGZEKUCJI NADZOREM SĄDOWYM.
W poprzednim stanie prawnym powołany art. 759 § 2 k.p.c. brzmiał następująco: Sąd może z urzędu wydawać komornikowi zarządzenia zmierzające do zapewnienia należytego wykonania egzekucji oraz usuwać spostrzeżone uchybienia. Od 1 stycznia 2019 r. w polskim systemie prawa nastąpił szereg zmian związanych z wprowadzeniem ustawy o komornikach sądowych z 22 marca 2018 r. Zmiany te objęły również omawiany przepis, który od 1 stycznia 2019 r. obowiązuje w następującej formie: sąd wydaje z urzędu komornikowi zarządzenia zmierzające do zapewnienia należytego wykonania egzekucji oraz usuwa spostrzeżone uchybienia. Ocena prawna wyrażona przez sąd w ramach wydanych zarządzeń jest wiążąca dla komornika.
Obecne brzmienie przepisu nakłada na sąd obowiązek z urzędu sprawowania nadzoru nad podjętymi czynnościami komornika sądowego. Aby sąd mógł tego dokonać, potrzebny jest impuls, np. od jednego z uczestników postępowania egzekucyjnego. Impuls ten nie musi być jednak ujęty wyłącznie w formie wniosku o objęcie egzekucji nadzorem sądowym, wystarczy złożenie skargi na jedną z czynności komornika. Skierowanie skargi na konkretną czynność komornika sądowego powoduje po stronie sądu (w teorii) obowiązek kontroli pozostałych czynności dokonywanych przez komornika w ramach prowadzonego postępowania, mimo iż nie są one objęte skargą. Nie ma znaczenia, czy sąd rozpoznający skargę jest sądem rejonowym, przy którym działa komornik. Ponadto, sądem właściwym do podjęcia czynności nadzorczych może być zarówno sąd I, jak i II instancji. Gdy dana czynność komornika może być dokonana jedynie na wniosek strony, który nie został złożony, sąd nie może wymagać od komornika jej podjęcia. Wówczas granicą kontroli sądu jest wola stron postępowania i złożone przez nie wnioski. Co istotne, nawet jeżeli wniesiona skarga na czynność komornika podlega odrzuceniu z jakiegokolwiek powodu, zainicjowane jej wniesieniem postępowanie powinno posłużyć do podjęcia przez sąd działań na podstawie art. 759 § 2 k.p.c. Odrzucenie skargi nie zwalnia zatem sądu z przeprowadzenia kontroli judykacyjnej postępowania egzekucyjnego, w którym ją wniesiono. Warto jest więc złożyć skargę na czynność komornika, nawet jeżeli wiemy, że upłynął termin do jej złożenia i zostanie odrzucona jako spóźniona. Taka spóźniona skarga otwiera bowiem drogę do wzruszenia wadliwej czynności komornika z urzędu.
Celem wydanych przez sąd zarządzeń jest zapewnienie należytego wykonania egzekucji oraz usunięcie spostrzeżonych uchybień. Działania nadzorcze mogą zatem przybrać dwie formy: (i) kierowanego do komornika zarządzenia, które wprost zmierza do należytego wykonania egzekucji oraz (ii) usuwania spostrzeżonych uchybień. Wspomniany cel może zostać osiągnięty tak długo, jak długo trwa postępowanie egzekucyjne. Po prawomocnym zakończeniu postępowania egzekucyjnego, co do zasady sąd nie może uchylić lub zmienić czynności komornika sądowego, gdyż godzi to w zasadę stabilności czynności komornika sądowego. Zakończenie postępowania egzekucyjnego jest więc jedynym ograniczeniem na złożenie wniosku o objęcie egzekucji nadzorem sądowym. Wyjątkiem jest prawomocne postanowienie komornika kończące postępowanie egzekucyjne, w którym wadliwie ustalono wysokość opłaty egzekucyjnej. Jak wynika z uchwały SN z 19 kwietnia 2007 r. (III CZP 16/07), należy przyjąć, że sprawowana przez sąd, na podstawie art. 759 § 2 k.p.c., kontrola legalności działania komornika jest w tym wypadku szczególnie uzasadniona, gdyż wydane przez niego postanowienie o ustaleniu opłaty egzekucyjnej określa wysokość należnego mu wynagrodzenia. Zdaniem SN już więc tylko z tej przyczyny nie należy pozostawiać tego rozstrzygnięcia jedynie kontroli stron postępowania egzekucyjnego w drodze skargi na czynność komornika, lecz poddać je także nadzorowi judykacyjnemu. Nie można tolerować sytuacji, w której komornik dokonuje błędnej wykładni przepisów o kosztach na swoją korzyść i ze szkodą dla stron, a następnie broni się przed poddaniem tej kwestii nadzorowi sądu zarzutem prawomocności swojego postanowienia.
Kolejnym ograniczeniem jest rodzaj wadliwej czynności. Charakter instytucji sądowego nadzoru nad postępowaniem egzekucyjnym powoduje, że przepis art. 759 § 2 k.p.c. nie dotyczy czynności o charakterze nieodwracalnym, np. eksmisji. Wadliwość takiej czynności może jednak zostać stwierdzona wskutek wniesienia skargi na czynność komornika. Jakkolwiek samo orzeczenie nie odwróci skutków wadliwego postępowania komornika, to pozwoli uzyskać orzeczenie sądu przesądzające o jego odpowiedzialności i ułatwi drogę dochodzenia dalszych roszczeń, np. odszkodowania, tak m.in. SN w uchwale z 4 maja 1972 r. (III CZP 24/72).
Literalne brzmienie omawianego przepisu uzasadnia przypuszczenie, iż właściwą formą rozstrzygnięcia sądu w zakresie wniosku o objęcie egzekucji nadzorem sądowym jest zarządzenie. Praktyka jest jednak nieco inna. Z doświadczenia widzimy, iż sądy wydają orzeczenia w formie postanowień, także na posiedzeniach niejawnych. Orzeczenie w przedmiocie objęcia egzekucji nadzorem sądowym może zostać wydane nie tylko przez sąd. Kompetencje w tym zakresie mają również referendarze sądowi.
Dodane 1 stycznia 2019 r. do art. 759 § 2 k.p.c. zdanie drugie ustanawia, iż ocena prawna wyrażona przez sąd w ramach wydanych zarządzeń jest wiążąca dla komornika. Oznacza to, że komornik bezwzględnie zobowiązany jest je wykonać. Co ciekawe, jak wynika z praktyki, komornik jest związany nie tylko zarządzeniem nadzorczym objętym sentencją orzeczenia, ale także oceną prawną wyrażoną w uzasadnieniu takiego orzeczenia.
W związku z wydaniem zarządzeń nadzorczych, sąd może zobowiązać komornika do składania sprawozdań z podjętych czynności (art. 759 § 3 k.p.c.), co ma na celu weryfikację czy komornik zastosował się do nałożonych na niego zarządzeń. Bez wątpienia jest to korzystny instrument dla uczestników postępowania, albowiem wzmacnia on nadzór nad komornikami i motywuje do szybszego i rzetelnego usunięcia stwierdzonych nieprawidłowości.
Jak już zostało wydane zarządzenie nadzorcze, powstaje pytanie: co w sytuacji, kiedy zarządzenie to jest niekorzystne dla którejś ze stron postępowania egzekucyjnego? Jak słusznie zauważa dr hab. Tomasz Szanciło w swoim komentarzu do k.p.c., sporny w doktrynie jest problem zaskarżalności postanowień wydanych przez sąd na podstawie art. 759 § 2 k.p.c. Zgodnie z pierwszym poglądem, jeżeli postanowienie nadzorcze zawiera tylko wytyczne dla komornika do podjęcia określonych czynności, postanowienie to należy uznać za niezaskarżalne. Możliwe jest dopiero złożenie skargi na czynność komornika podjętą wskutek zarządzeń nadzorczych. Jeżeli natomiast sąd wydając postanowienie nadzorcze zastępuje komornika w dokonywaniu czynności egzekucyjnych i np. uchyla wadliwą czynność komornika, postanowienie to podlega zaskarżeniu na zasadach ogólnych. Pogląd przeciwny stanowi natomiast, że co do zasady postanowienie nadzorcze nie podlega zaskarżeniu, z wyjątkiem postanowień o zawieszeniu lub umorzeniu postępowania egzekucyjnego.
Instytucja objęcia postępowania egzekucyjnego nadzorem sądowym niewątpliwie jest instytucją korzystną dla uczestników postępowania, a zdaje się zapomnianą i przez co niezbyt powszechną. Warto pamiętać o jej istnieniu, bowiem nierzadko doprowadza do korzystnych dla strony rozstrzygnięć, mimo iż mogłoby się zdawać, że nie ma już żadnej deski ratunku.